Sosna na Sokolicy
Macelowa Góra
Pieniny jest to pasmo górskie położone w południowej Polsce i północnej Słowacji nad rzeką Dunajec w Karpatach Zachodnich; najwyższa część Pienińskiego Pasa Skałkowego. Graniczą z Kotliną Nowotarską, Pogórzem Spiskim (poprzez doliny: Niedziczanki, Łapszanki, Trybskiej Rzeki i Trybską Przełęcz), Gorcami (przez Przełęcz Snozką i dolinę Krośnicy), Beskidem Sądeckim (przez dolinę Grajcarka oraz Przełęcz Rozdziela), a na Słowacji - z Magurą Spiską (za doliną Lipnika, Kamienki oraz przełęczą Straňanske sedlo). Są zbudowane ze skał wapiennych. Najwyższym szczytem Pienin jest Wysoka położona w Małych Pieninach, na granicy polsko-słowackiej.
Podział Pienin[]
Dwa przełomy Dunajca dzielą Pieniny na trzy części:
| Część | Najwyższy szczyt | Położenie | Informacje |
| Pieniny Właściwe | Trzy Korony 982 m n.p.m. | Pieniny Właściwe położone są pomiędzy Przełęczą Snozką a Przełomem Dunajca Leśnica - Krościenko. | Znaczna część obszaru Pienin Właściwych wchodzi w skład Pienińskiego Parku Narodowego. |
| Pieniny Spiskie | Żar 879 m n.p.m. | Pieniny Spiskie leżą pomiędzy przełomem Białki a przełomem Dunajca w pobliżu Niedzicy. | Położone są w całości w Polsce. |
| Małe Pieniny | Wysoka 1052 m n.p.m. | Małe Pieniny znajdują się na wschód od przełomu Dunajca koło Szczawnicy. | Jest to najwyższa część Pienin, dwa szczyty liczą ponad 1000 m n.p.m. |
Trzy Korony
Pieniny Właściwe (Środkowe) posiadają najbardziej charakterystyczną dla Pienin rzeźbę terenu. Stoki wzniesień są tam strome, zalesione, z licznie wystającymi skałkami. Przez środek Pienin Właściwych płynie Dunajec, tworząc słynny przełom. Najbardziej znanymi szczytami tej części Pienin są: Trzy Korony, Sokolica oraz Zamkowa Góra; prowadzą na nie liczne szlaki turystyczne. Ten fragment Pienin podzielono na trzy mniejsze (w nawiasach najwyższe szczyty):
- Pieniny Czorsztyńskie (Nowa Góra 902 m n.p.m.)
- Masyw Trzech Koron (Okrąglica 982 m n.p.m.)
- Pieninki (Czerteż 774 m n.p.m.)
Wyróżnia się też położoną na Słowacji Grupę Golicy, która często jest zaliczana do Małych Pienin.
Pieniny Spiskie jest to najniższa z trzech części Pienin, szczyty liczą z reguły 700 - 800 m n.p.m., wys. względne 200-350 m. Leżą jednak w całości na terenie Polski. Skałki występują znacznie rzadziej niż w Pieninach Właściwych. Nachylenie zboczy jest średnie, tylko w górnych partiach Żaru teren stromieje. Na zachodnim krańcu tego pasma rzeka Białka przepływa pomiędzy dwoma skalistymi wzniesieniami - Obłazową (670 m n.p.m.) i Kramnicą (683 m n.p.m.). Przełom ten objęto ochroną w postaci rezerwatu przyrody "Przełom Białki". Pieniny Spiskie są najsłabiej zagospodarowane turystycznie.
Najwyższe są Małe Pieniny. Wysokość bezwzględna wzniesień zwykle osiąga 750 - 900 m n.p.m.. Względna - 250-400 m, ale rozkłada się na dość duże odległości (niezbyt duże nachylenie terenu). Dwa szczyty wznoszą się ponad 1000 m n.p.m.: Wysoka (1052 m n.p.m.) oraz Smerekowa (1014 m n.p.m.). Znajduje się tam kilka wyjątkowych miejsc pod względem przyrodniczym i turystycznym - np. Wąwóz Homole, rezerwat "Wysokie Skałki" i położony na granicy z Beskidem Sądeckim przełom Białej Wody.
Miejscowości[]
Najbardziej znanymi miejscowościami w Pieninach są: Szczawnica, Krościenko nad Dunajcem, Niedzica Zamek, Czorsztyn oraz Červený Kláštor na Słowacji. Największa jest Szczawnica położona w dolinie Grajcarka, pomiędzy Małymi Pieninami a Beskidem Sądeckim. Drugie co do wielkości jest Krościenko leżące na styku Pienin, Beskidu Sądeckiego i Gorców.
Turystyka[]
Przystań końcowa Spływu Dunajcem w Leśnicy na Słowacji
Malownicze położenie regionu stwarza wspaniałe warunki do uprawiania turystyki. Największą atrakcją Pienin na skalę międzynarodową jest spływ przełomem Dunajca z Kątów do Szczawnicy lub Krościenka. Całość trasy wynosi 18 kilometrów (do Szczawnicy). Turystów przyciągają również same góry: Trzy Korony, Sokolica, szlak "Sokola Perć", Wysoka oraz inne obiekty, takie jak Wąwóz Homole i zabytki - zamek w Niedzicy, Czorsztynie, na Zamkowej Górze; drewniane kościoły.
Szlaki turystyczne Pienin[]
Na terenie polskich Pienin wytyczono 13 szlaków turystycznych, po drugiej stronie granicy - 8, z czego 5 przebiega przez terytoria obu krajów. Najdłuższy jest szlak niebieski poprowadzony przez całe Pieniny Właściwe oraz Małe, wchodzący na prawie wszystkie udostępnione turystom szczyty.
Żółte
- Sromowce Niżne - Wąwóz Szopczański - przełęcz Szopka - Krościenko
- Szczawnica - Palenica - Szafranówka
- Szlachtowa - Wysoki Wierch - Lesnicke sedlo
- Jaworki - rezerwat Biała Woda - przełęcz Rozdziela - Litmanova
- Huta - sedlo Targov
- Leśnica - granica państwa
Czerwone
- Łapsze Wyżne - Grandeus - Dursztyn - Żar - Cisówka - Niedzica Zamek - Sromowce Wyżne - przełęcz Trzy Kopce
- Szczawnica - Czerwony Klasztor - sedlo Cerla - Plašná - Aksamitka - Lesnicke sedlo - Velky Lipnik
Zielone
- Nowa Biała - Krempachy - Dursztyn
- Czorsztyn - ruiny zamku
- Sromowce Niżne - polana Kosarzyska
- Krościenko - Czertezik
- Krościenko - przełęcz Sosnów
- Haligovce - Leśnica
- Jaworki - Wąwóz Homole - Wysoka - Straňany
Niebieskie
Szlak niebieski na Zamkowej Górze
- Przełęcz Snozka - Czorsztyn - przełęcz Osice - przełęcz Trzy Kopce - przełęcz Szopka - Trzy Korony - polana Kosarzyska - Zamkowa Góra - Bajków Groń - Sokola Perć (Ociemny Wierch - Czerteż - Sokolica) - Szczawnica - Szafranówka - Wysoki Wierch - Durbaszka - Wysoka - Smerekowa - Wierchliczka - przełęcz Rozdziela
- Czerwony Klasztor - sedlo Cerla - sedlo Targov - Leśnica
Zabytki[]
W Pieninach znajdują się trzy zamki:
- zamek w Niedzicy
- zamek w Czorsztynie
- Zamek Pieniński na Zamkowej Górze - mocno zrujnowany
Nie brakuje również zabytków sakralnych - drewnianych i murowanych kościołów oraz cerkwi. Kościoły:
- Dębno
- Frydman
- Kacwin
- Krościenko nad Dunajcem
- Łapsze Niżne
- Łapsze Wyżne
- Niedzica
- Sromowce Wyżne
- Sromowce Niżne
- Trybsz
Cerkwie:
- Jaworki (obecnie kościół rzymskokatolicki)
- Szlachtowa
Ochrona przyrody[]
W Pieninach znajdują się dwa parki narodowe - Pieniński Park Narodowy w Polsce oraz jego słowacki odpowiednik, Pieninsky Narodny Park (PIENAP). Utworzono je w 1932 r. jako Park Narodowy w Pieninach i Słowacki Rezerwat Przyrodniczy w Pieninach. Pod obecną nazwą PPN istnieje od 1955 r. Dziś polski PPN zajmuje powierzchnię 2346 ha w Pieninach Właściwych a także w Małych (masyw Bystrzyka) i Spiskich (Zielone Skałki). Powstały w 1967 r. PIENAP jest nieco większy (3750 ha) i obejmuje swym zasięgiem prawie całe słowackie Pieniny. Poza tym jest 6 polskich i 3 słowackie rezerwaty przyrody.
Zobacz też: Ochrona przyrody w Pieninach.
Wody powierzchniowe[]
Rzeki[]
Dunajec w Szczawnicy
Największą rzeką regionu jest Dunajec. Przepływając przez całe Pieniny, dzieli je na trzy części, ponadto przez Pieniny Właściwe przedziera się słynnym przełomem. W jego dorzeczu znajduje się całość Pienin. Woda trafia do niego poprzez liczne dopływy. Białka i Przykopa, wpadające do Jeziora Czorsztyńskiego, odwadniają obszar zachodnich Pienin Spiskich. Z północnych stoków woda dociera do największego jeziora Pienin przez niewielkie, lokalne potoki. Południowe stoki odwadnia Łapszanka, która wpada do Niedziczanki, a ta - do Jeziora Sromowieckiego. W Pieninach Właściwych na południu wodę odprowadzają liczne potoki uchodzące do Dunajca, na zachodzie - do pienińskich jezior. Jednymi z najważniejszych są Macelowy i Pieniński Potok. Na północy największa rzeka to Krośnica, w Krościenku wpadająca do Dunajca. W Grupie Golicy do Dunajca woda trafia za pośrednictwem Lipnika na południu i Leśnickiego Potoku na północy. Polska część Małych Pienin leży w dorzeczu Grajcarka uchodzącego do Dunajca w Szczawnicy. Południowa, słowacka strona odwadniana jest przez Leśnicki Potok (na zachód od Wysokiego Wierchu), Lipnik (między Wysokim Wierchem a Wysoką) oraz, na wschodzie, Kamienkę z dopływami, wpadającą do Popradu, który do Dunajca uchodzi dopiero pod Nowym Sączem.
Jeziora[]
Jezioro Czorsztyńskie
Na terenie Pienin naturalne jeziora są to niewielkie jeziora zakolowe znajdujące się w dolinach rzek, np. Dunajca. Duże zbiorniki są tylko dwa - sztuczne, powstałe na Dunajcu: Jezioro Czorsztyńskie i Jezioro Sromowieckie. Usytuowane są na zachodzie regionu, pomiędzy pasmem Pienin Spiskich a należącym do Gorców Pasmem Lubania.
Klimat[]
W porównaniu z okolicznymi regionami, Pieniny cechuje łagodny klimat. Jest to spowodowane m.in. osłonięciem regionu przez wyższe pasma górskie Tatr i Beskidów. Występuje tu niewiele, jak na góry, opadów (cień opadowy), średnie temperatury powietrza są dosyć wysokie a zachmurzenie niewielkie.
Średnia roczna temperatura: 4-6°C, nisko na południowych stokach do 8°C.
Roczna suma opadów: 690-850 mm w dolinie Dunajca, 1095 mm na Wysokiej.
Średnia roczna prędkość wiatru: 1,6-2,1 m/s w dolinach; 2,5 m/s na szczytach.